No festivals today or in the next 14 days. 🎉

पापमोचनी एकादशी की पौराणिक कथा

Ekadashi Story 2025: Hindu Panchang Calendar के अनुसार Chaitra महीने के Krishna Paksha की Papmochani Ekadashi वर्ष 2025 में इस बार 25 March, दिन Tuesday को मनाई जा रही है। इस दिन Bhagwan Shri Vishnu का पूजन (worship) किया जाता हैं। धार्मिक मान्यतानुसार यह दिन सभी पापों (sins) का नाश (destruction) करने वाला माना गया है।
आइए जानते हैं यहां Papmochani Ekadashi की पौराणिक कथा (mythological story) -
इस संबंध में प्राप्त Papmochani Ekadashi की Vrat Katha के अनुसार प्राचीन समय में Chitrarath नामक एक रमणिक वन (beautiful forest) था। इस वन में Devraj Indra Gandharva कन्याओं (heavenly maidens) तथा Devtas (deities) सहित स्वच्छंद विहार (free movement) करते थे। एक बार Medhavi नामक ऋषि (sage) भी वहां पर तपस्या (penance) कर रहे थे। वे ऋषि Shiva उपासक (devotee) तथा अप्सराएं (celestial nymphs) Shiva Drohini Anang Dasi/ Anuchari थी।
एक बार Kamdev ने मुनि (sage) का तप भंग करने के लिए उनके पास Manjughosha नामक अप्सरा (Apsara) को भेजा। युवावस्था (youth) वाले मुनि अप्सरा के हाव भाव (gestures), नृत्य-गीत (dance and song) तथा कटाक्षों पर काम मोहित (enamored) हो गए। Rati-Krida करते हुए 57 वर्ष व्यतीत हो गए। एक दिन Manjughosha ने Devalok जाने की आज्ञा मांगी। उसके द्वारा आज्ञा मांगने पर मुनि को भान आया और उन्हें आत्मज्ञान (self-realization) हुआ कि मुझे Rasatal (hell) में पहुंचाने का एकमात्र कारण Apsara Manjughosha ही हैं। क्रोधित होकर उन्होंने Manjughosha को Pishachini (demoness) होने का श्राप (curse) दे दिया।
ऋषि का श्राप सुनकर अप्सरा Manjughosha ने कांपते हुए मुनि से इससे मुक्ति (liberation) का उपाय (remedy) पूछा। तब मुनिश्री ने Papmochani Ekadashi का व्रत (fast) रखने को कहा और अप्सरा को मुक्ति (freedom) का उपाय बताकर पिता Chyavan के आश्रम (hermitage) में चले गए।
पुत्र के मुख से श्राप देने की बात सुनकर Chyavan Rishi ने पुत्र की घोर निंदा (criticism) की तथा उन्हें Papmochani Chaitra Krishna Ekadashi का व्रत करने की आज्ञा दी। इस व्रत के प्रभाव (effect) से Manjughosha Apsara Pishachini देह से मुक्त (freed) होकर Devalok चली गई।
इस प्रकार Brahmaji के मुख से कहें वचनानुसार जो कोई मनुष्य विधिपूर्वक Papmochani Ekadashi व्रत करेगा, उसके सभी पापों (sins) की मुक्ति (freedom) निश्चित ही होती है, साथ ही जो कोई इस व्रत के Mahatmya (glory) को पढ़ता या सुनता है उसको सारे संकटों (difficulties) से मुक्ति (relief) मिल जाती है। ऐसी Papmochani Ekadashi की Mahima (significance) है।
अतः ऐसा कहा जाता है कि जीवन (life) के सभी पापों (sins) की मुक्ति (salvation) के लिए तथा Moksha (liberation) प्राप्ति के लिए हर मनुष्य को Chaitra Mah की Papmochani Ekadashi का व्रत अवश्य रखना चाहिए।

Related Blogs

Shri Vaidyanath Ashtakam (श्री वैद्यनाथ अष्टकम)

Shri Vaidyanath Ashtakam (श्री वैद्यनाथ अष्टकम) भगवान Shiva के Vaidyanath Jyotirlinga की महिमा का वर्णन करने वाला एक अत्यंत शक्तिशाली स्तोत्र है। यह अष्टकम भगवान शिव के divine healer रूप का गुणगान करता है, क्योंकि Vaidyanath को समस्त रोगों और कष्टों को दूर करने वाला माना जाता है। कहा जाता है कि इस स्तोत्र के नियमित पाठ से good health, mental peace और spiritual upliftment प्राप्त होता है। श्री वैद्यनाथाष्टकम् के साथ-साथ यदि Shiva Aarti का पाठ किया जाए तो Shri Vaidyanath Ashtakam का बहुत लाभ मिलता है, मनोवांछित कामना पूर्ण होती है, और यह अष्टकम शीघ्र ही फल देने लग जाता है। घर में peace, prosperity और harmony बनाए रखने के लिए Shiva Chalisa का पाठ करना चाहिए। साथ ही, प्रतिदिन Shiva Sahasranama का पाठ करने से भगवान शिव की विशेष कृपा प्राप्त होती है।
Ashtakam

Shri Ramashtottara Shat Naam Stotram (श्री रामाष्टोत्तर शत नाम स्तोत्रम्)

श्री रामाष्टोत्तर शत नाम स्तोत्रम् भगवान राम के 108 दिव्य नामों की स्तुति में रचित है, जो उनके विभिन्न गुणों और लीलाओं का वर्णन करता है।
Stotra

Santana Gopala Stotram (संतान गोपाल स्तोत्रम्)

संतान गोपाल स्तोत्रम् भगवान कृष्ण की स्तुति करने वाला एक विशेष स्तोत्र है। यह स्तोत्र विशेष रूप से संतान की प्राप्ति के लिए गाया जाता है और भक्तों को गोपाल की कृपा का अनुभव करने में मदद करता है।
Stotra

Narayaniyam Dashaka 36 (नारायणीयं दशक 36)

नारायणीयं दशक 36 भगवान विष्णु के अवतार और उनके भक्तों की सुरक्षा के लिए किए गए कार्यों का वर्णन करता है। यह अध्याय भगवान विष्णु की महिमा और उनकी अनंत कृपा का वर्णन करता है।
Narayaniyam-Dashaka

Ganesha Bhujanga Stotram (गणेश भुजंगम् स्तोत्रम्)

गणेश भुजंगम् स्तोत्रम्: यह स्तोत्र भगवान गणेश को समर्पित है और उनके आशीर्वाद और संकट निवारण के लिए जपा जाता है।
Stotra

Krimi Sanharak Suktam (क्रीमी संहारक सूक्तम्)

क्रीमी संहारक सूक्तम् ऋग्वेद में भगवान की शक्तिशाली स्वरूप का वर्णन करता है। यह सूक्त कृमियों और अन्य निर्जीव जीवों के नाश के लिए प्रार्थना करता है।
Sukt

Narayaniyam Dashaka 34 (नारायणीयं दशक 34)

नारायणीयं दशक 34 भगवान विष्णु के अनंत अनुग्रह और उनकी दिव्य कृपा का वर्णन करता है। यह अध्याय भगवान विष्णु की महिमा और उनकी अद्भुत लीलाओं का वर्णन करता है।
Narayaniyam-Dashaka

Sarawati Suktam (सरस्वती सूक्तम्)

सरस्वती सूक्तम् (Sarawati Suktam) (ऋ.वे. 6.61) इयम् ददाद्रभसमृणच्युतं दिवोदासं वँद्र्यश्वाय दाशुषे । या शश्वंतमाचखशदावसं पणिं ता ते दात्राणि तविषा सरस्वति ॥ 1 ॥ इयं शुष्मेभिर्बिसखा इवारुजत्सानु गिरीणां तविषेभिरूर्मिभिः । पारावतघ्नीमवसे सुवृक्तिभिस्सरस्वती मा विवासेम धीतिेभिः ॥ 2 ॥ सरस्वति देवनिदो नि बर्हय प्रजां-विंश्यस्य बृसयस्य मायिनः । उत क्षितिभ्योऽवनीरविंदो विषमेभ्यो अस्रवो वाजिनीवति ॥ 3 ॥ प्रणो देवी सरस्वती वाजेभिर्वाजिनीवती । धीनामवित्र्यवतु ॥ 4 ॥ यस्त्वा देवी सरस्वत्युपब्रूते धने हिते । इंद्रं न वृत्रतूर्ये ॥ 5 ॥ त्वं देवी सरस्वत्यवा वाजेषु वाजिनि । रदा पूषेव नः सनिम् ॥ 6 ॥ उत स्या नः सरस्वती घोरा हिरण्यवर्तनिः । वृत्रघ्नी वष्टि सुष्टुतिम् ॥ 7 ॥ यस्या अनंतो अह्रुतस्त्वेषश्चरिष्णुरर्णवः । अमश्चरति रोरुवत् ॥ 8 ॥ सा नो विश्वा अति द्विषः स्वसृरन्या ऋतावरी । अतन्नहेव सूर्यः ॥ 9 ॥ उत नः प्रिया प्रियासु सप्तस्वसा सुजुष्टा । सरस्वती स्तोम्या भूत् ॥ 10 ॥ आपप्रुषी पार्थिवान्युरु रजो अंतरिक्षम् । सरस्वती निदस्पातु ॥ 11 ॥ त्रिषधस्था सप्तधातुः पंच जाता वर्धयंती । वाजेवाजे हव्या भूत् ॥ 12 ॥ प्र या महिम्ना महिनासु चेकिते द्युम्नेभिरन्या अपसामपस्तमा । रथ इव बृहती विभ्वने कृतोपस्तुत्या चिकितुषा सरस्वती ॥ 13 ॥ सरस्वत्यभि नो नेषि वस्यो माप स्फरीः पयसा मा न आ धक् । जुषस्व नः सख्या वेश्या च मा त्वत क्षेत्राण्यारणानि गन्म ॥ 14 ॥ **(ऋ.वे. 7.95)** प्र क्षोदसा धायसा सस्र एषा सरस्वती धरुणमायसी पूः । प्रबाबधाना रथ्येव याति विश्वा अपो महिना सिंधुरन्याः ॥ 15 ॥ एकाचेतत्सरस्वती नदीनां शुचिर्यती गिरिभ्य आ समुद्रात् । रायश्चेतंती भुवनस्य भूरेर्घृतं पयो दुदुहे नाहुषाय ॥ 16 ॥ स वावृधे नर्यो योषणासु वृषा शिशुर्वृषभो यज्ञियासु । स वाजिनं मघवद्भ्यो दधाति वि सातये तन्वं मामृजीत ॥ 17 ॥ उत स्या नः सरस्वती जुषाणोप श्रवत्सुभगा यज्ञे अस्मिन्न् । मितज्ञुभिर्नमस्यैरियाना राय युजा चिदुत्तरा सखिभ्यः ॥ 18 ॥ इमा जुह्वाना युष्मदा नमोभिः प्रति स्तोमं सरस्वति जुषस्व । तव शर्मन्प्रियतमे दधानाः उप स्थेयाम शरणं न वृक्षम् ॥ 19 ॥ अयमु ते सरस्वति वसिष्ठो द्वारावृतस्य सुभगे व्यावः । वर्ध शुभ्रे स्तुवते रासि वाजान्यूयं पात स्वस्तिभिः सदा नः ॥ 20 ॥ **(ऋ.वे. 7.96)** बृहदु गायिषे वचोऽसुर्या नदीनाम् । सरस्वतीमिन्महया सुवृक्तिभिस्स्तोमैरवसिष्ठ रोदसी ॥ 21 ॥ उभे यत्ते महिना शुभ्रे अंधसी अधिक्षियांति पूरवः । सा नो बोध्यवित्री मरुत्सखा चोद राधो मघोनाम् ॥ 22 ॥ भद्रमिद्भद्रा कृणवत्सरस्वत्यकवारी चेतति वाजिनीवती । गृणााना जमदग्निवत्स्तुवाना च वसिष्ठवत् ॥ 23 ॥ जनीयंतो न्वग्रवः पुत्रीयंतः सुदानवः । सरस्वंतं हवामहे ॥ 24 ॥ ये ते सरस्व ऊर्मयो मधुमंतो घृतश्चुतः । तेभिर्नोऽविता भव ॥ 25 ॥ पीपिवांसं सरस्वतः स्तनं-योँ विश्वदर्शतः । भक्षीमहि प्रजामिषम् ॥ 26 ॥ **(ऋ.वे. 2.41.16)** अंबितमे नदीतमे देवितमे सरस्वति । अप्रशस्ता इव स्मसि प्रशस्तिमंब नस्कृधि ॥ 27 ॥ त्वे विश्वा सरस्वति श्रितायूंषि देव्यम् । शुनहोत्रेषु मत्स्व प्रजां देवि दिदिड्ढि नः ॥ 28 ॥ इमा ब्रह्म सरस्वति जुशस्व वाजिनीवति । या ते मन्म गृत्समदा ऋतावरी प्रिया देवेषु जुह्वति ॥ 29 ॥ **(ऋ.वे. 1.3.10)** पावका नः सरस्वती वाजेभिर्वाजिनीवती । यज्ञं-वष्टु धियावसुः ॥ 30 ॥ चोदयित्री सूनृतानां चेतंती सुमतीनाम् । यज्ञं दधे सरस्वती ॥ 31 ॥ महो अर्णः सरस्वती प्र चेतयति केतुना । धियो विश्वा वि राजति ॥ 32 ॥ **(ऋ.वे. 10.17.7)** सरस्वतीं देवयंतो हवंते सरस्वतीमध्वरे तायमाने । सरस्वतीं सुकृतो अह्वयंत सरस्वती दाशुषे वार्यं दात् ॥ 33 ॥ सरस्वति या सरथं-यँयाथ स्वधाभिर्देवि पितृभिर्मदंती । आसद्यास्मिन्बर्हिषि मादयस्वानमीवा इष आ धेह्यस्मे ॥ 34 ॥ सरस्वतीं-यां पितरो हवंते दक्षिणा यज्ञमभिनक्षमाणाः । सहस्रार्घमिलो अत्र भागं रायस्पोषं-यँजमानेषु धेहि ॥ 35 ॥ **(ऋ.वे. 5.43.11)** आ नो दिवो बृहतः पर्वतादा सरस्वती यजता गंतु यज्ञम् । हवं देवी जुजुषाणा घृताची शग्मां नो वाचमुशती शृणोतु ॥ 36 ॥ **(ऋ.वे. 2.32.4)** राकामहं सुहवां सुष्टुती हुवे शृणोतु नः सुभगा बोधतु त्मना । सीव्यत्वपः सूच्याच्छिद्यमानया ददातु वीरं शतदायमुक्थ्यम् ॥ 37 ॥ यास्ते राके सुमतयः सुपेशसो याभिर्ददासि दाशुषे वसूनि । ताभिर्नो अद्य सुमनाः उपागहि सहस्रपोषं सुभगे रराणा ॥ 38 ॥ सिनीवाली पृथु्ष्टुके या देवानामसि स्वसा । जुषस्व हव्य माहुतं प्रजां देवि दिदिड्ढि नः ॥ 39 ॥ या सुबाहुः स्वंगुरिः सुषूमा बहुसूवरी । तस्यै विश्पत्न्यै हविः सिनीवाल्यै जुहोतन ॥ 40 ॥ या गुंगूर्या सिनीवाली या राका या सरस्वती । इंद्राणीमह्व ऊतये वरुणानीं स्वस्तये ॥ 41 ॥ ॐ शांति: शांति: शांति:
Sukt

Today Panchang

22 September 2025 (Monday)

Sunrise07:15 AM
Sunset05:43 PM
Moonrise03:00 PM
Moonset05:52 AM, Jan 12
Shaka Samvat1946 Krodhi
Vikram Samvat2081 Pingala